Oh? Dus jij denkt dat ik dit niet kan?
De laatste tijd zie ik op LinkedIn geregeld een belangrijk thema in het onderwijs voorbij komen: de rol die de verwachtingen van docenten spelen in de prestaties van leerlingen en studenten. Het hebben van hoge verwachtingen zorgt ervoor dat de prestaties omhoog gaan, is de algemene conclusie hierbij.
Vaak wordt dan het werk van John Hattie aangehaald. Hattie deed een gigantische meta-analyse naar factoren die leerprestaties beïnvloeden. Bij een meta-analyse doe je eigenlijk een soort onderzoek naar onderzoek. Je verkent welke onderzoeken er zijn op een bepaald vlak, en bepaalt vervolgens wat de Grote Gemene Deler is van al die onderzoeken.
En wat John Hattie deed ging nog een stap verder: hij deed een meta-analyse van meta-analyses. Een onderzoek naar de onderzoeken van onderzoeken naar leerprestaties. Ga er maar aan staan, hij deed er 15 jaar over. Hij bestudeerde 800 meta-analyses die samen tienduizenden individuele onderzoeken onderzochten.
Een meta-analyse brengt dus het gemiddelde der gemiddelden in kaart. Deze beschrijving doet bepaald geen recht aan de complexiteit van het doen van een meta-analyse en de achterliggende statistiek overigens, maar voor deze blog hou ik het even simpel.
Nou is het punt met gemiddelden dat die alleen bestaan bij de gratie van afwijkingen. Als er geen afwijkingen zijn dan is er geen sprake van een gemiddelde maar van een constante. Kortom, bij een gemiddelde prestatie van leerlingen (een cijfer bijvoorbeeld) zijn er altijd meer leerlingen die hoger en lager scoren dan leerlingen die precies op het gemiddelde zitten.
En hier zit een angeltje als het gaat om verwachtingen. Je kunt met recht stellen dat gemiddeld genomen hogere verwachtingen leiden tot hogere prestaties. Dat heeft het onderzoek van Hattie duidelijk aangetoond.
Maar…
Dat wil absoluut niet zeggen dat het altijd en voor iedereen zo werkt, dat hoge verwachtingen altijd leiden tot hogere prestaties van iedereen en onder alle omstandigheden. Er zijn andere factoren waar je ook rekening mee moet houden. Als je je blind staart op de gemiddelden verlies je de individuele nuances en verschillen uit het oog.
Er zijn bijvoorbeeld leerlingen – we kennen ze allemaal – die juist volledig stuk lopen op hoge verwachtingen. Of dat nou verwachtingen van de docent of ouders zijn, of de verwachtingen die gecreëerd worden door social media. Hoge verwachtingen leiden bij sommige leerlingen mogelijk tot faalangst of onzekerheid omdat er een standaard wordt gesteld waar ze gevoelsmatig niet aan kunnen voldoen. Of dat nou terecht is of niet.
Nou zijn er ook leerlingen die juist gaan als de brandweer bij lage verwachtingen: ‘oh, jij denkt dat ik dit niet kan? Nou, dat zullen we nog wel eens zien!’. Als je bij die leerlingen hoge verwachtingen uitspreekt worden ze juist lui: ‘jij denkt dat ik dit kan? Lekker, hoef ik ook niet zo hard te trainen’.
De moraal van dit verhaal is dat het niet alleen gaat om hoge verwachtingen, maar dat het daarbij gaat om de optimale match tussen jouw verwachtingen en de aard van het beestje. En dan ook nog eens het moment waarop je dat doet. Want het hebben van hoge verwachtingen van de prestaties van een leerling, terwijl die leerling zo blut is dat ‘ie geen geld heeft voor eten en dus gestrest en met een lege maag in de klas zit doet ook iets. Dan kan ‘ie nog zo goed zijn, maar de levensomstandigheden zitten in de weg.
En het maakt ook nog uit wie de hoge verwachtingen heeft. Als iemand bij wie je je veilig voelt hoge verwachtingen heeft dan roept dat iets anders op dan wanneer je je niet veilig voelt. Om hoge verwachtingen waar te kunnen maken moet je namelijk ook durven en mogen falen. Iets wat in een onveilige situatie anders werkt dan in een veilige situatie.
Gemiddeld genomen klopt het dus dat het hebben van hoge verwachtingen leidt tot hogere prestaties. Dat betekent echter niet dat je daar de conclusie uit kan trekken dat je als docent altijd van iedereen onder alle omstandigheden de hoogst mogelijke verwachtingen moet hebben. Dat gaat een keer tegen je werken. Oftewel, als je voldoende rekening houdt met de redenen voor de afwijkingen van het gemiddelde zou het maar zo kunnen zijn dat het gemiddelde nog verder omhoog gaat.
Meer weten?
Hattie, J. (2009). Visible Learning: A synthesis of over 800 meta-analyses relating to achievement. Routledge.